نکول در بازار آتی به چه معناست؟

تاثیر نکول بر سود آربیتراژ در قراردادهای آتی

آربیتراژ یکی از استراتژی‌های معاملاتی بازار آتی است که معامله‌گران برای کسب سود بدون ریسک از آن استفاده می‌کنند. معامله‌گران برای آربیتراژ، اقدام به خرید در بازار نقدی (گواهی سپرده کالا) و فروش در بازار آتی کالا می‌کنند و برای شناسایی سود آربیتراژ، تا روز سررسید قرارداد آتی صبر می‌کنند.

آن‌ها در روز سررسید برای ورود به فرآیند تسویه و تحویل، اقدام به ثبت درخواست آمادگی تحویل می‌کنند تا سود آربیتراژ مشخص شود. با این حال همه قراردادهای آتی کالا منجر به تسویه و تحویل نمی‌شوند و در بعضی از موارد، خریداران عمدا یا سهوا نکول می‌کنند (به تعهد خود عمل نمی‌کنند).

تاثیر نکول خریداران بر میزان سود آربیتراژگران

اگر در روز سررسید خریدار نکول کند، (فرم آمادگی تحویل را ثبت نکند یا ارزش قرارداد را به حساب عملیاتی واریز نکند) تحویل صورت نمی‌گیرد و گواهی سپرده‌هایی که فروشنده در کد بورسی خود دارد به کد بورسی خریدار منتقل نمی‌شود. البته این امکان برای فروشنده وجود دارد که برای شناسایی سود آربیتراژ، اقدام به فروش گواهی سپرده در بازار نقدی  (بورس) کند.

با توجه به این که آربیتراژگر، گواهی سپرده خود را در بازار نقدی با چه قیمتی به فروش می‌رساند، ممکن است سود آربیتراژ نسبت به حالتی که خریدار نکول نمی‌کرد تفاوت مثبت یا منفی داشته باشد.

حالت‌های مختلفی را که آربیتراژگر ممکن است گواهی سپرده خود را در بازار نقدی به فروش برساند، به صورت زیر در نظر می‌گیریم و با ذکر یک مثال، تغییرات سود آربیتراژ را برای حالت‌های مختلف محاسبه می‌کنیم.

 قیمت فروش گواهی سپرده در بازار نقدی، بالاتر از قیمت تسویه روز سررسید قرارداد آتی باشد.

 قیمت فروش گواهی سپرده در بازار نقدی برابر با قیمت تسویه روز سررسید قرارداد آتی باشد.

 قیمت فروش گواهی سپرده در بازار نقدی پایین‌تر از قیمت تسویه روز سررسید قرارداد آتی باشد.

مثال تاثیر نکول بر سود آربیتراژ

فرض کنید آقای X در روز ۲۰ آبان برای آربیتراژ بین بازار نقدی و آتی کالا، اقدام به خرید گواهی سپرده زعفران نگین با قیمت هر گرم ۱۰۰۰۰ تومان و فروش آن در بازار آتی زعفران با قیمت هر گرم ۱۵۰۰۰ تومان کرده است. با توجه به اندازه قرارداد آتی زعفران نگین (۱۰۰ گرم) آقای X در روز سررسید، سودی معادل ۵۰۰ هزار تومان شناسایی می‌کند. فارغ از این که قیمت گواهی سپرده و قیمت قرارداد آتی زعفران نگین از روز اخذ موقعیت تا روز سررسید چه تغییراتی بکند، این سود ثابت باقی می‌ماند.

اگر در روز سررسید خریدار قرارداد آتی به تعهد خود عمل نکند و نکول صورت بگیرد، آربیتراژگر می‌تواند گواهی سپرده‌های خود را در بازار بورس به فروش برساند تا سود آربیتراژ شناسایی شود.

در ادامه با فرض این که قیمت تسویه در روز سررسید برابر با ۱۶۰۰۰ تومان باشد، سود آربیتراژ در حالت‌های مختلف فوق محاسبه می‌شود.

قیمت فروش گواهی سپرده در بازار نقدی بالاتر از قیمت تسویه در روز سررسید قرارداد آتی باشد.

اگر در روز سررسید، خریدار نکول نمی‌کرد، آربیتراژگر فارغ از تسویه حساب‌های روزانه، سودی معادل ۵۰۰ هزار تومان شناسایی می‌کرد. اما در شرایط نکول خریدار، اگر فروشنده گواهی سپرده را در بازار با قیمتی بالاتر از قیمت تسویه روز آخر به فروش برساند، به میزان اختلاف قیمت فروش گواهی سپرده با قیمت تسویه روز آخر، سودی بیشتر از حالتی که نکول صورت نمی‌گرفت دریافت می‌کند. به بیان دیگر در این شرایط نکول خریدار به نفع آربیتراژگر می‌شود. 

اگر آقای X    گواهی سپرده زعفران را در بازار به قیمت ۱۶۵۰۰ تومان (۵۰۰ تومان بالاتر از قیمت تسویه روز آخر) به فروش برساند، سود آربیتراژ وی به شرح زیر خواهد بود:

در این حالت آقای X ۵۰ هزار تومان نسبت به سود آربیتراژ بیشتر کسب می‌کند.

علاوه بر این خریدار جریمه‌ای معادل یک درصد ارزش قرارداد به آقای X تحت عنوان جریمه نکول پرداخت می‌کند.

در واقع نکول خریدار سبب ۶۶ هزار تومان سود بیشتر از سود آربیتراژ، برای آقای X می‌شود.

قیمت فروش گواهی سپرده در بازار نقدی برابر با قیمت تسویه روز سررسید قرارداد آتی باشد.

اگر آقای X گواهی سپرده زعفران نگین را در بازار به قیمت ۱۶۰۰۰ تومان (برابر با قیمت تسویه روز آخر) به فروش برساند. سود حاصل از فروش گواهی سپرده‌ها برابر با سود آربیتراژ خواهد شد. البته ۱۶۰۰۰ تومان (به اندازه جریمه نکول) بیشتر از سود آربیتراژ نصیب آقای احمدی خواهد شد. در واقع در این شرایط نیز آقای احمدی از نکول خریدار سود بیشتری نسبت به سود حاصل از آربیتراژ کسب می‌کند.

اگر آقای X گواهی سپرده زعفران را در بازار به قیمت ۱۵۵۰۰ تومان (۵۰۰ تومان پایین‌تر از قیمت تسویه روز آخر) به فروش برساند، سود حاصل از فروش گواهی سپرده در بازار به میزان (۵۰۰×۱۰۰)= ۵۰۰۰۰ تومان کمتر از حالتی خواهد بود که خریدار نکول نمی‌کرد.

لازم به ذکر است ۱۶۰۰۰ تومان از این ۵۰۰۰۰ تومان با جریمه نکول کم می‌شود و آقای احمدی در اثر نکول خریدار  ۳۴ هزار تومان کمتر از سود آربیتراژ اولیه دریافت می‌کند.

آربیتراژگر برای شناسایی سود از روز کاری بعد از سررسید، می‌تواند اقدام به فروش گواهی سپرده در بازار نقدی نمایند. هرچه دیرتر اقدام به فروش گواهی سپرده نماید، هزینه فرصت نگهداری گواهی سپرده‌ها بیشتر خواهد شد. افزایش هزینه فرصت نگهداری گواهی سپرده کالایی، از میزان بازده آربیتراژ (هر چند جزئی) می‌کاهد. با این حال برخی از آربیتراژگران در صورت نکول خریدار، گواهی سپرده کالایی را نگهداری می‌کنند تا با قیمتی مناسب‌تر به فروش برسانند یا حتی در صورت امکان برای آربیتراژ با قراردادهای آتی بعدی (سررسیدهای  دورتر) استفاده کنند.

ریسک نکول چیست؟ ریسک نکول یکی از انواع رایج ریسک در فرآیند سرمایه‌گذاری به شمار می‌آید که در صورت جستجوی معادل فارسی این کلمه با عبارت‌هایی نظیر خودداری از پرداخت وجه حواله، برات و … روبه‌رو خواهید شد. در اصل این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که شما با یک شخص حقیقی یا حقوقی قراردادی را منعقد کنید و آن شخص به تعهدات خویش پایدار نباشد؛ حال این امر می‌تواند عمدا یا سهوا صورت بگیرد. در واقع برای تعریف ریسک نکول در علم اقتصاد می‌توان گفت که ریسک نکول به معنای ریسک عدم ایفای تعهدات در معامله است.

به عنوان مثال اگر شما پولی را بر اساس اعتماد به دوستی قرض بدهید، احتمال نکول وجود دارد. شاید از خود بپرسید چرا؟! در واقع این احتمال وجود دارد که این فرد به هر دلیلی به تعهدات خود که در زمان موعود عمل نکند. به عنوان یک مثال دیگر، شخصی را در نظر بگیرید که بنا به نیازهای خود برای دریافت وام از موسسه‌ای اقدام کرده و قرار است در تاریخ‌های مشخص، اقساط وام را واریز کند. در این بخش هم احتمال نکول وجود دارد چرا که شخص دریافت‌کننده وام ممکن است به هر دلیلی قادر به بازگرداندن قسط در تاریخ موعود نباشد و در این حالت ریسک نکول رخ می‌دهد.

با توجه به توضیحاتی که تا این قسمت ارائه شد باید متوجه شده باشید که ریسک نکول فقط در رابطه با معاملات طرفین و اشخاص نیست و این امر می‌تواند نهادهای پولی و مالی را نیز تحت تأثیر قرار دهد. در نظر داشته باشید که نکول شماری از مشتریان چقدر می‌تواند به یک موسسه مالی خسارت‌های سنگینی را وارد کند؛ چرا که در این پروسه ممکن است چندین مشتری نتوانند بنا به تعهداتی که نسبت به قرارداد داشتند عمل کنند. در همین راستا مؤسسات مالی به منظور به حداقل رساندن ریسک نکول برای مشتریان خود، از تعیین اعتبار مشتریان استفاده می‌کنند که در کشور ما از طریق عوامل زیر به مشتریان اعتبار داده می‌شود: گردش مالی خوب، خوش حسابی، نداشتن چک برگشتی و …

  ریسک نکول در اوراق مالی دولتی : همان طور که می‌دانید اوراق مالی مختلفی در ایران وجود دارد که برای نمونه می‌توان به این موارد اشاره کرد: اوراق مشارکت، اسناد خزانه اسلامی، اوراق صکوک، اوراق تسویه خزانه اسلامی، اوراق مرابحه و … . در نظر داشته باشید که مقدار و میزان انتشار این اوراق و نحوه بازپرداخت و چهارچوب‌های معاملاتی آن بر اساس یک قانون پنج ساله ششم توسعه در قانون بودجه کل کشور که هر ساله دولت به مجلس می‌دهد و به تائید شورای نگهبان می‌رسد، تعیین می‌شود. در این فرآیند، ریسک نکول در اوراق مالی دولتی، با ارزیابی قانون بودجه سالانه و گزارش‌های بانک مرکزی و آمار ایران قابل محاسبه خواهد بود.

به عنوان یک نکته مهم به یاد داشته باشی اوراقی که دولت‌ها، بازپرداخت اصل و سود آن‌ها را در بازه زمانی مشخص تضمین کرده باشند، ریسک نکول ضعیفی دارند. مثلا اوراق مشارکتی که وزارتخانه‌ها برای جبران نقدینگی طرح‌های خود منتشر می‌کنند و از مالیات نیز معاف هستند. در ادامه به این نکته می‌رسیم که شاید همین امر موجب شده است که اوراق مشارکت و اوراق خزانه اسلامی به دلیل ریسک نکول بسیار پایین، دارای پتانسیل تقاضای بسیاری در بازار هستند.

 ریسک نکول در بازار سرمایه : در بازار سرمایه انواع ریسک سرمایه‌گذاری وجود دارد که یکی از این ریسک‌ها، ریسک نکول است. اهمیت بازار سرمایه در دنیا در دهه‌های اخیر آن‌چنان زیاد شده که مدیریت ریسک (RISK MANAGEMENT) در بازار سرمایه به یکی از مباحث پراهمیت تبدیل شده است. این فرآیند برای امور سبدگردانی و صندوق‌های سرمایه گذاری حائز اهمیت است و به نوعی به آن ریسک اعتباری گفته می‌شود. ریسک اعتباری به نوعی سعی دارد به ریسک نکول وام‌گیرنده اشاره کند. در این بخش می‌توان این‌گونه گفت منظور ریسکی است که وام‌گیرنده نتواند به تعهدات خود برای پس دادن وجه در تاریخ موعد عمل کند. توجه داشته باشید که این ریسک با استفاده از سه عامل زیر قابل نمایش است:

 ریسک نکول (PROABILITY OF DEAFAULTY) که با PD در مدیریت مالی نشان داده می‌شود.

  چه عواملی بر ریسک نکول تأثیرگذارند؟ لازم است که اشاره کنیم برخی عوامل هستند که باعث بروز ریسک نکول در قراردادها یا معاملات می‌شوند که این عوامل به شرح زیر است:

با توجه به سازوکار تسویه و تحویل و جرائم نکول، چنان چه در بازار آتی کالا، خریدار نکول کند، فرق چندانی برای فروشنده (آربیتراژگر) قرارداد آتی به لحاظ قیمت (سود آربیتراژ) نخواهد داشت. در نتیجه معامله‌گران نباید چندان نگران نکول طرف مقابل باشند. مگر آن که تاریخ سررسید قرارداد آتی کالا، نزدیک به تاریخ انقضای گواهی سپرده کالایی باشد و فروشنده در صورت نکول خریدار ممکن است مجبور به تحویل کالا از انبار شود. در حالی که تحویل کالا از انبار، باب میل برخی از معامله‌گران است.