نكول در بازار آتي به چه معناست؟( كلمه نكول در عربي به معناي رد يا عدم تاييد است)
در ادبيات مالي، چنان چه يكي از طرفين قراداد خواسته يا ناخواسته به تمام يا بخشي از تعهد خود عمل نكند، گويند فرد نكول كرده است. در بازار آتي اگر در روز سررسيد يكي از طرفين قرارداد، به تعهد خود عمل نكند نكول صورت گرفته است.
نكول چگونه صورت مي گيرد؟
در بازار آتي، در روز سررسيد، خريدار و فروشنده مي‌بايست اقدامات زير را براي تسويه و تحويل انجام دهند:
اقدامات خريدار (متعهد به خريد) براي تسويه و تحويل قرارداد آتي:
• تكميل فرم آمادگي تحويل
• تكميل موجودي حساب اختيار بورس به ميزان ارزش قرارداد آتي
اقدامات فروشنده (متعهد به فروش) براي تسويه و تحويل قراردادهاي آتي:
• تكميل فرم آمادگي تحويل
• تحويل زعفران (تهيه گواهي سپرده در كد بورسي يا در صورت تكميل ظرفيت انبارها، زعفران فيزيكي)
در صورتي كه خريدار و فروشنده هر يك از اقدامات فوق را انجام ندهند، به عنوان نكول‌كننده شناسايي مي‌شوند.
اگر خريدار در روز تحويل نكول كند چه اتفاقي براي فروشنده مي‌افتد؟
اگر در روز سررسيد، خريدار تا مهلت تعيين‌شده (تا ۱۵ دقيقه پس از اتمام جلسه معاملاتي) فرم آمادگي تحويل را ثبت نكند يا موجودي حساب آتي خود را به ميزان لازم تكميل نكند، در واقع نكول كرده است.
نكته: خريداري كه تا پايان جلسه معاملاتي آخرين روز معاملاتي آتي، موقعيت خريد خود را نبندد، چنان چه وارد فرآيند تحويل نشود، نكول كرده است. بنابراين، اگر خريدار فرم آمادگي تحويل را ثبت نكند، نكول كرده است و مي‌بايست جرائم نكول را بپردازد.
نكته: پس از اتمام جلسه معاملاتي در روز سررسيد، موقعيت باز خريد خريدار و موقعيت باز فروش فروشنده، از پورتفوي خريدار و فروشنده حذف مي‌شود. چه موقعيت‌ها وارد فرآيند تسويه تحويل بشوند و چه نكول صورت بگيرد موقعيت‌هاي سررسيدشده، حذف مي‌شوند.
اگر خريدار فرم آمادگي تحويل را ثبت نكند يا موجودي حساب آتي خود را تكميل نكند، فرآيند تسويه و تحويل صورت نمي‌گيرد. در نتيجه گواهي سپرده‌هاي فروشنده، در كد بورسي وي باقي مي‌ماند و به كد بورسي خريدار منتقل نمي‌شود. از سوي ديگر، مبلغ قرارداد از حساب آتي خريدار به حساب آتي فروشنده منتقل نمي‌شود. در اين شرايط جرائم نكول از حساب در اختيار بورس، خريدار برداشت و به حساب در اختيار بورس فروشنده منتقل مي‌شود.
در صورت نكول خريدار، آيا فروشنده ضرر مي‌كند؟
طبق قرارداد آتي، فروشنده تصميم داشته است دارايي‌اش (زعفران، پسته يا زيره) را با قيمت مشخص، در روز تحويل به فروش برساند. از روزي كه فروشنده موقعيت فروش مي‌گيرد تا روز سررسيد، حساب معاملاتي وي بر اساس قيمت تسويه روزانه، به روزرساني مي‌شود. در نتيجه تغييرات قيمت به صورت سود يا زيان بر حساب عملياتي وي اعمال مي‌شود. همچنين در روز تحويل با توجه به همگرايي قيمت نقدي و آتي، تقريبا فرقي نمي‌كند فروشنده دارايي را به خريدار بازار آتي تحويل بدهد يا در بازار بورس به فروش برساند. همچنين فروشنده يك درصد از ارزش قرارداد را نيز به عنوان جريمه دريافت مي‌كند.
در صورت نكول خريدار، فروشنده مي‌تواند گواهي سپرده‌هاي خود را روز كاري بعد، در بازار بورس به فروش برساند. اين كه فروشنده در صورت نكول خريدار ضرر مي‌كند يا خير بستگي به قيمت فروش گواهي سپرده در روز كاري بعد در بازار بورس دارد.
تاثير نكول بر سود آربيتراژ در قراردادهاي آتي
آربيتراژ يكي از استراتژي‌هاي معاملاتي بازار آتي است كه معامله‌گران براي كسب سود بدون ريسك از آن استفاده مي‌كنند. معامله‌گران براي آربيتراژ، اقدام به خريد در بازار نقدي (گواهي سپرده كالا) و فروش در بازار آتي كالا مي‌كنند و براي شناسايي سود آربيتراژ، تا روز سررسيد قرارداد آتي صبر مي‌كنند.
آن‌ها در روز سررسيد براي ورود به فرآيند تسويه و تحويل، اقدام به ثبت درخواست آمادگي تحويل مي‌كنند تا سود آربيتراژ مشخص شود. با اين حال همه قراردادهاي آتي كالا منجر به تسويه و تحويل نمي‌شوند و در بعضي از موارد، خريداران عمدا يا سهوا نكول مي‌كنند (به تعهد خود عمل نمي‌كنند).
تاثير نكول خريداران بر ميزان سود آربيتراژگران
- اگر خريدار نكول كند، چه اتفاقي براي آربيتراژگر مي‌افتد؟
- مثال تاثير نكول بر سود آربيتراژ
- آيا در صورت نكول، آربيتراژگر بايد گواهي سپرده‌هاي كالا را به فروش برساند؟
اگر خريدار نكول كند، چه اتفاقي براي آربيتراژگر مي‌افتد؟
اگر در روز سررسيد خريدار نكول كند، (فرم آمادگي تحويل را ثبت نكند يا ارزش قرارداد را به حساب عملياتي واريز نكند) تحويل صورت نمي‌گيرد و گواهي سپرده‌هايي كه فروشنده در كد بورسي خود دارد به كد بورسي خريدار منتقل نمي‌شود. البته اين امكان براي فروشنده وجود دارد كه براي شناسايي سود آربيتراژ، اقدام به فروش گواهي سپرده در بازار نقدي (بورس) كند.
با توجه به اين كه آربيتراژگر، گواهي سپرده خود را در بازار نقدي با چه قيمتي به فروش مي‌رساند، ممكن است سود آربيتراژ نسبت به حالتي كه خريدار نكول نمي‌كرد تفاوت مثبت يا منفي داشته باشد.
حالت‌هاي مختلفي را كه آربيتراژگر ممكن است گواهي سپرده خود را در بازار نقدي به فروش برساند، به صورت زير در نظر مي‌گيريم و با ذكر يك مثال، تغييرات سود آربيتراژ را براي حالت‌هاي مختلف محاسبه مي‌كنيم.
قيمت فروش گواهي سپرده در بازار نقدي، بالاتر از قيمت تسويه روز سررسيد قرارداد آتي باشد.
قيمت فروش گواهي سپرده در بازار نقدي برابر با قيمت تسويه روز سررسيد قرارداد آتي باشد.
قيمت فروش گواهي سپرده در بازار نقدي پايين‌تر از قيمت تسويه روز سررسيد قرارداد آتي باشد.
مثال تاثير نكول بر سود آربيتراژ
فرض كنيد آقاي X در روز ۲۰ آبان براي آربيتراژ بين بازار نقدي و آتي كالا، اقدام به خريد گواهي سپرده زعفران نگين با قيمت هر گرم ۱۰۰۰۰ تومان و فروش آن در بازار آتي زعفران با قيمت هر گرم ۱۵۰۰۰ تومان كرده است. با توجه به اندازه قرارداد آتي زعفران نگين (۱۰۰ گرم) آقاي X در روز سررسيد، سودي معادل ۵۰۰ هزار تومان شناسايي مي‌كند. فارغ از اين كه قيمت گواهي سپرده و قيمت قرارداد آتي زعفران نگين از روز اخذ موقعيت تا روز سررسيد چه تغييراتي بكند، اين سود ثابت باقي مي‌ماند.
سود آربيتراژ = (قيمت فروش- قيمت خريد) × اندازه قرارداد= (۱۰۰۰۰-۱۵۰۰۰)×۱۰۰= ۵۰۰۰۰۰
اگر در روز سررسيد خريدار قرارداد آتي به تعهد خود عمل نكند و نكول صورت بگيرد، آربيتراژگر مي‌تواند گواهي سپرده‌هاي خود را در بازار بورس به فروش برساند تا سود آربيتراژ شناسايي شود.
در ادامه با فرض اين كه قيمت تسويه در روز سررسيد برابر با ۱۶۰۰۰ تومان باشد، سود آربيتراژ در حالت‌هاي مختلف فوق محاسبه مي‌شود.
قيمت فروش گواهي سپرده در بازار نقدي بالاتر از قيمت تسويه در روز سررسيد قرارداد آتي باشد.
اگر در روز سررسيد، خريدار نكول نمي‌كرد، آربيتراژگر فارغ از تسويه حساب‌هاي روزانه، سودي معادل ۵۰۰ هزار تومان شناسايي مي‌كرد. اما در شرايط نكول خريدار، اگر فروشنده گواهي سپرده را در بازار با قيمتي بالاتر از قيمت تسويه روز آخر به فروش برساند، به ميزان اختلاف قيمت فروش گواهي سپرده با قيمت تسويه روز آخر، سودي بيشتر از حالتي كه نكول صورت نمي‌گرفت دريافت مي‌كند. به بيان ديگر در اين شرايط نكول خريدار به نفع آربيتراژگر مي‌شود.
اگر آقاي X گواهي سپرده زعفران را در بازار به قيمت ۱۶۵۰۰ تومان (۵۰۰ تومان بالاتر از قيمت تسويه روز آخر) به فروش برساند، سود آربيتراژ وي به شرح زير خواهد بود:
(قيمت فروش گواهي سپرده در بازار بورس– قيمت تسويه روز آخر) ×۱۰۰ =(۱۶۰۰۰ -۱۶۵۰۰ ) ×۱۰۰= ۵۰۰۰۰
در اين حالت آقاي X ۵۰ هزار تومان نسبت به سود آربيتراژ بيشتر كسب مي‌كند.
علاوه بر اين خريدار جريمه‌اي معادل يك درصد ارزش قرارداد به آقاي X تحت عنوان جريمه نكول پرداخت مي‌كند.
جريمه نكول= ارزش قرارداد× ۰۱/۰ = (۱۶۰۰۰×۱۰۰)×۰۱/۰= ۱۶۰۰۰
در واقع نكول خريدار سبب ۶۶ هزار تومان سود بيشتر از سود آربيتراژ، براي آقاي X مي‌شود.
قيمت فروش گواهي سپرده در بازار نقدي برابر با قيمت تسويه روز سررسيد قرارداد آتي باشد.
اگر آقاي X گواهي سپرده زعفران نگين را در بازار به قيمت ۱۶۰۰۰ تومان (برابر با قيمت تسويه روز آخر) به فروش برساند. سود حاصل از فروش گواهي سپرده‌ها برابر با سود آربيتراژ خواهد شد. البته ۱۶۰۰۰ تومان (به اندازه جريمه نكول) بيشتر از سود آربيتراژ نصيب آقاي احمدي خواهد شد. در واقع در اين شرايط نيز آقاي احمدي از نكول خريدار سود بيشتري نسبت به سود حاصل از آربيتراژ كسب مي‌كند.
اگر آقاي X گواهي سپرده زعفران را در بازار به قيمت ۱۵۵۰۰ تومان (۵۰۰ تومان پايين‌تر از قيمت تسويه روز آخر) به فروش برساند، سود حاصل از فروش گواهي سپرده در بازار به ميزان (۵۰۰×۱۰۰)= ۵۰۰۰۰ تومان كمتر از حالتي خواهد بود كه خريدار نكول نمي‌كرد.
لازم به ذكر است ۱۶۰۰۰ تومان از اين ۵۰۰۰۰ تومان با جريمه نكول كم مي‌شود و آقاي احمدي در اثر نكول خريدار ۳۴ هزار تومان كمتر از سود آربيتراژ اوليه دريافت مي‌كند.
آيا در صورت نكول، آربيتراژگر بايد گواهي سپرده‌هاي كالا را به فروش برساند؟
آربيتراژگر براي شناسايي سود از روز كاري بعد از سررسيد، مي‌تواند اقدام به فروش گواهي سپرده در بازار نقدي نمايند. هرچه ديرتر اقدام به فروش گواهي سپرده نمايد، هزينه فرصت نگهداري گواهي سپرده‌ها بيشتر خواهد شد. افزايش هزينه فرصت نگهداري گواهي سپرده كالايي، از ميزان بازده آربيتراژ (هر چند جزئي) مي‌كاهد. با اين حال برخي از آربيتراژگران در صورت نكول خريدار، گواهي سپرده كالايي را نگهداري مي‌كنند تا با قيمتي مناسب‌تر به فروش برسانند يا حتي در صورت امكان براي آربيتراژ با قراردادهاي آتي بعدي (سررسيدهاي دورتر) استفاده كنند.
ريسك نكول چيست؟ ريسك نكول يكي از انواع رايج ريسك در فرآيند سرمايه‌گذاري به شمار مي‌آيد كه در صورت جستجوي معادل فارسي اين كلمه با عبارت‌هايي نظير خودداري از پرداخت وجه حواله، برات و … روبه‌رو خواهيد شد. در اصل اين اتفاق زماني رخ مي‌دهد كه شما با يك شخص حقيقي يا حقوقي قراردادي را منعقد كنيد و آن شخص به تعهدات خويش پايدار نباشد؛ حال اين امر مي‌تواند عمدا يا سهوا صورت بگيرد. در واقع براي تعريف ريسك نكول در علم اقتصاد مي‌توان گفت كه ريسك نكول به معناي ريسك عدم ايفاي تعهدات در معامله است.
به عنوان مثال اگر شما پولي را بر اساس اعتماد به دوستي قرض بدهيد، احتمال نكول وجود دارد. شايد از خود بپرسيد چرا؟! در واقع اين احتمال وجود دارد كه اين فرد به هر دليلي به تعهدات خود كه در زمان موعود عمل نكند. به عنوان يك مثال ديگر، شخصي را در نظر بگيريد كه بنا به نيازهاي خود براي دريافت وام از موسسه‌اي اقدام كرده و قرار است در تاريخ‌هاي مشخص، اقساط وام را واريز كند. در اين بخش هم احتمال نكول وجود دارد چرا كه شخص دريافت‌كننده وام ممكن است به هر دليلي قادر به بازگرداندن قسط در تاريخ موعود نباشد و در اين حالت ريسك نكول رخ مي‌دهد.
با توجه به توضيحاتي كه تا اين قسمت ارائه شد بايد متوجه شده باشيد كه ريسك نكول فقط در رابطه با معاملات طرفين و اشخاص نيست و اين امر مي‌تواند نهادهاي پولي و مالي را نيز تحت تأثير قرار دهد. در نظر داشته باشيد كه نكول شماري از مشتريان چقدر مي‌تواند به يك موسسه مالي خسارت‌هاي سنگيني را وارد كند؛ چرا كه در اين پروسه ممكن است چندين مشتري نتوانند بنا به تعهداتي كه نسبت به قرارداد داشتند عمل كنند. در همين راستا مؤسسات مالي به منظور به حداقل رساندن ريسك نكول براي مشتريان خود، از تعيين اعتبار مشتريان استفاده مي‌كنند كه در كشور ما از طريق عوامل زير به مشتريان اعتبار داده مي‌شود: گردش مالي خوب، خوش حسابي، نداشتن چك برگشتي و …
ريسك نكول در اوراق مالي دولتي : همان طور كه مي‌دانيد اوراق مالي مختلفي در ايران وجود دارد كه براي نمونه مي‌توان به اين موارد اشاره كرد: اوراق مشاركت، اسناد خزانه اسلامي، اوراق صكوك، اوراق تسويه خزانه اسلامي، اوراق مرابحه و … . در نظر داشته باشيد كه مقدار و ميزان انتشار اين اوراق و نحوه بازپرداخت و چهارچوب‌هاي معاملاتي آن بر اساس يك قانون پنج ساله ششم توسعه در قانون بودجه كل كشور كه هر ساله دولت به مجلس مي‌دهد و به تائيد شوراي نگهبان مي‌رسد، تعيين مي‌شود. در اين فرآيند، ريسك نكول در اوراق مالي دولتي، با ارزيابي قانون بودجه سالانه و گزارش‌هاي بانك مركزي و آمار ايران قابل محاسبه خواهد بود.
به عنوان يك نكته مهم به ياد داشته باشي اوراقي كه دولت‌ها، بازپرداخت اصل و سود آن‌ها را در بازه زماني مشخص تضمين كرده باشند، ريسك نكول ضعيفي دارند. مثلا اوراق مشاركتي كه وزارتخانه‌ها براي جبران نقدينگي طرح‌هاي خود منتشر مي‌كنند و از ماليات نيز معاف هستند. در ادامه به اين نكته مي‌رسيم كه شايد همين امر موجب شده است كه اوراق مشاركت و اوراق خزانه اسلامي به دليل ريسك نكول بسيار پايين، داراي پتانسيل تقاضاي بسياري در بازار هستند.
ريسك نكول در بازار سرمايه : در بازار سرمايه انواع ريسك سرمايه‌گذاري وجود دارد كه يكي از اين ريسك‌ها، ريسك نكول است. اهميت بازار سرمايه در دنيا در دهه‌هاي اخير آن‌چنان زياد شده كه مديريت ريسك (RISK MANAGEMENT) در بازار سرمايه به يكي از مباحث پراهميت تبديل شده است. اين فرآيند براي امور سبدگرداني و صندوق‌هاي سرمايه گذاري حائز اهميت است و به نوعي به آن ريسك اعتباري گفته مي‌شود. ريسك اعتباري به نوعي سعي دارد به ريسك نكول وام‌گيرنده اشاره كند. در اين بخش مي‌توان اين‌گونه گفت منظور ريسكي است كه وام‌گيرنده نتواند به تعهدات خود براي پس دادن وجه در تاريخ موعد عمل كند. توجه داشته باشيد كه اين ريسك با استفاده از سه عامل زير قابل نمايش است:
ريسك نكول (PROABILITY OF DEAFAULTY) كه با PD در مديريت مالي نشان داده مي‌شود.
زيان ناشي از نكول (LOSS GIVEN DEFAULT) كه با LGD در مديريت مالي نشان داده مي‌شود.
ريسك سرمايه در معرض خطر (EXPOSURE AT DEFAULTY) كه با EAD نشان مي‌دهند.
چه عواملي بر ريسك نكول تأثيرگذارند؟ لازم است كه اشاره كنيم برخي عوامل هستند كه باعث بروز ريسك نكول در قراردادها يا معاملات مي‌شوند كه اين عوامل به شرح زير است:
- انتشار گزارش‌هاي ضرر و زيان نهادهاي دولتي و خدماتي كشور
- كاهش قيمت جهاني فلزات گران‌بها و نفت و گاز
- ورشكستگي نهادهاي توليدي و خدماتي
- ضرر مالي يا آسيب به برند وام‌گيرنده
- تغيير در ماهيت بازار سرمايه
- تغييرات قانوني ناشي از بروكراسي اداري و بخشنامه‌ها
- لغو معافيت‌هاي مالياتي براي صنايع
- عدم ثبات اقتصادي در يك كشور با افزايش نرخ ارز
- افزايش نرخ دستمزدهاي كارگري
- عدم توجه به بيمه بخش‌هاي مختلف توليد و خدمات يك بنگاه
- اتفاقات غير مترقبه براي يك بنگاه مثل سيل و آتش‌سوزي و زلزله و جنگ
سخن آخر
با توجه به سازوكار تسويه و تحويل و جرائم نكول، چنان چه در بازار آتي كالا، خريدار نكول كند، فرق چنداني براي فروشنده (آربيتراژگر) قرارداد آتي به لحاظ قيمت (سود آربيتراژ) نخواهد داشت. در نتيجه معامله‌گران نبايد چندان نگران نكول طرف مقابل باشند. مگر آن كه تاريخ سررسيد قرارداد آتي كالا، نزديك به تاريخ انقضاي گواهي سپرده كالايي باشد و فروشنده در صورت نكول خريدار ممكن است مجبور به تحويل كالا از انبار شود. در حالي كه تحويل كالا از انبار، باب ميل برخي از معامله‌گران است.